โครงการผลิตภัณฑ์สมุนไพรผ่อนคลายความเครียดร่วมกับ การประยุกต์ใช้การบำบัดและการผ่อนคลายความเครียด

คณบดีคณะพยาบาลศาสตร์ได้รับการแต่งตั้งเป็นคณะอนุกรรมการสุขภาพจิต จังหวัดสุราษฎร์ธานี โดยคำสั่งจังหวัดสุราษฎร์ธานีที่ 4339/2567 วันที่ 27 พฤษภาคม 2567 เพื่อให้การดำเนินงานตามพระราชบัญญัติสุขภาพจิตระดับจังหวัดเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพและประสิทธิผล ทั้งด้านส่งเสริมสุขภาพจิตของประชาชนทุกวัย ติดตามผลการดำเนินงาน และวางแนวทางการดูแลผู้มีปัญหาสุขภาพจิต รวมถึงผู้ป่วยจิตเวชในพื้นที่

ด้วยตระหนักถึงความสำคัญเรื่องการดูแลสุขภาพจิตของประชาชนในพื้นที่ เมื่อปี พ.ศ.2567 คณะพยาบาลศาสตร์ ดำเนินโครงการห้องเรียนวิศวกรสังคมจำนวนสี่โครงการ เพื่อมุ่งให้เกิดความร่วมมือกับชุมชนท้องถิ่นเพื่อการพัฒนาอย่างยั่งยืนโดยบูรณาการกับการเรียนการสอน หนึ่งในสี่โครงการเป็นการบูรณาการกับรายวิชาการพยาบาลสุขภาพจิต มุ่งเน้นการส่งเสริมสุขภาพจิตสำหรับชุมชนในท้องถิ่น ตำบลบางไทร อำเภอเมือง จังหวัดสุราษฎร์ธานี ซึ่งเป็นพื้นที่ที่ชาวบ้านที่นิยมปลูกสมุนไพร และนำมาแปรรูปเกิดผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ การทำอาหาร และการท่องเที่ยวจนได้รับการขนานนามว่า “เมืองสมุนไพร” อย่างไรก็ตามที่ผ่านมาไม่มีผลิตภัณฑ์ที่เฉพาะเจาะจงกับการส่งเสริมสุขภาพจิต จากการประชุมร่วมกับเจ้าหน้าที่จากโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบางไทร (รพ.สต.บางไทร) อาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) และการพูดคุยกับประชาชนขณะลงเยี่ยมชุมชนและการเยี่ยมบ้าน พบว่าประชาชนในชุมชนพื้นที่ให้ความสนใจเรื่องการดูแลสุขภาพจิต แต่ยังขาดความรู้และความเข้าใจอย่างแท้จริง และฐานความเชื่อของชุมชนเกี่ยวกับสุขภาพ พบว่าส่วนใหญ่มีความเชื่อและค่านิยมเกี่ยวกับการรักษาด้วยแพทย์แผนไทย จึงนำมาสู่โครงการส่งเสริมและป้องกันความเครียด การดูแลสุขภาพจิต ร่วมกับการเพิ่มมูลค่าของสมุนไพรในชุมชน

          แนวคิดหลักคือ ใช้ความรู้จากชุมชนเป็นฐาน (ปราชญ์ชาวบ้านด้านสมุนไพร) และการแพทย์แผนไทย (เจ้าหน้าที่รพ.สต.บางไทร) ต่อ ยอดโดยเพิ่มเติมองค์ความรู้ด้านการพยาบาลสุขภาพจิต (อาจารย์สาขาการพยาบาลสุขภาพจิตและจิตเวช คณะพยาบาลศาสตร์) กิจกรรมประกอบด้วย

กิจกรรมที่ 1-2 : ให้ความรู้และความเข้าใจแก่นักศึกษาเรื่อง 1) วิธีการผลิตนวัตกรรมสมุนไพรผ่อนคลายความเครียด และ 2) แนวทางการบำบัดและวิธีการผ่อนคลายความเครียดโดยใช้สมุนไพรซึ่งอ้างอิงจากธาตุเจ้าเรือน รวมถึงนักศึกษาได้ปฏิบัติการคัดกรองความเครียดและปัญหาสุขภาพจิตให้กับประชาชนในชุมชน

กิจกรรมที่ 3    : นักศึกษาให้ความรู้และความเข้าใจแก่ประชาชนในชุมชน เรื่อง ความเครียดและวิธีการผ่อนคลายความเครียด การผลิตนวัตกรรมชาสมุนไพร น้ำมันหอมระเหย และสเปรย์ปรับอากาศเพื่อ  ผ่อนคลายความเครียด โดยมีอาจารย์พยาบาลและเจ้าหน้าที่รพ.สต.บางไทรใช้กระบวนการโค้ช (coaching) เพื่อส่งเสริมให้นักศึกษาดำเนินกิจกรรมโดยใช้ศักยภาพที่มีอยู่อย่างเต็มที่ เพื่อให้บรรลุเป้าหมายที่กำหนดไว้

กิจกรรมที่ 4    : นักศึกษาดำเนินการทดสอบผลการใช้นวัตกรรมชาสมุนไพร น้ำมันหอมระเหย และสเปรย์ปรับอากาศกับการผ่อนคลายความเครียด โดยความร่วมมือของประชาชนในชุมชน

          กระบวนการสร้างการเปลี่ยนแปลงให้เกิดขึ้นในพื้นที่ในการดำเนินโครงการครั้งนี้ ใช้กระบวนสำรวจปัญหาชุมชนและรวบรวมข้อมูลที่เกี่ยวข้องกับต้นทุนและบริบทของชุมชน แล้วนำปัญหาของชุมชนมาเป็นฐานในการวิเคราะห์ สังเคราะห์แนวทางการแก้ปัญหาโดยอ้างอิงจากข้อมูลด้านสุขภาพ วัฒนธรรม และบริบททางสังคมของพื้นที่ และใช้ความรู้ของปราชญ์ชาวบ้าน แพทย์แผนไทย และศาสตร์การพยาบาล มาออกแบบ   แนวทางการแก้ปัญหาเพื่อการพัฒนาสู่ความยั่งยืนในการดูแลสุขภาพจิตของชุมชนโดยชุมชน กระบวนการที่ใช้ในการเปลี่ยนแปลงที่สำคัญคือการพัฒนาต่อยอดโดยยึดจากของดีที่มีอยู่ในชุมชน เพื่อเพิ่มการยอมรับของชุมชน สำหรับวิธีการที่ใช้ในการเปลี่ยนแปลง เริ่มจากการสัมภาษณ์เก็บข้อมูลจากชุมชน การออกแบบและทดลองวิธีการพัฒนาผลิตภัณฑ์สมุนไพร จากนั้นถ่ายทอดให้ชุมชนผ่านกระบวนการสอน สาธิต และให้ประชาชนในชุมชนได้ทดลองทำผลิตภัณฑ์ ร่วมกับการประยุกต์ใช้กับการบำบัดและการผ่อนคลายความเครียด โดยใช้ห้องปฏิบัติการของกลุ่มวิสาหกิจชุมชนในการผลิตชาสมุนไพร น้ำมันหอมระเหย และสเปรย์ปรับอากาศเพื่อผ่อนคลายความเครียด

          ผลผลิต ผลลัพธ์ และผลกระทบสำคัญของโครงการ

          1. ผลผลิต เกิดผลิตภัณฑ์ใหม่โดยใช้สมุนไพรในชุมชน ได้แก่

             1.1 ชาสมุนไพรผ่อนคลายความเครียด 4 สูตร คือ สูตรชาปถวี สำหรับผู้ที่เกิดธาตุดิน                       (เดือนตุลาคม – ธันวาคม) สูตรชาอาโป สำหรับผู้ที่เกิดธาตุน้ำ (เดือนกรกฎาคม – กันยายน) สูตรชาวาโย สำหรับผู้ที่เกิดธาตุลม (เดือนเมษายน – มิถุนายน) และสูตรชาเตโช สำหรับผู้ที่เกิดธาตุไฟ (เดือน มกราคม – มีนาคม)

             1.2 น้ำมันหอมระเหยผ่อนคลายความเครียด 3 สูตร (กลิ่น) คือ เปปเปอร์มิ้นต์ ดอกปีบ และส้มโอ

             1.3 สเปรย์ปรับอากาศผ่อนคลายความเครียด 3 สูตร (กลิ่น) คือ ดอกปีบ ยูคาลิปตัส และส้ม

          2. ผลลัพธ์ เกิดผลิตภัณฑ์สมุนไพรท้องถิ่นที่ช่วยส่งเสริมสุขภาพจิตและมีความหลากหลายของสูตร นำไปใช้ต่อยอดในการใช้ผลิตภัณฑ์ร่วมกับการบริการของโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบางไทรและกลุ่มวิสาหกิจชุมชน ได้แก่ การนวดแผนไทย และโปรแกรมการท่องเที่ยวเชิงสุขภาพของโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบางไทรร่วมกับกลุ่มวิสาหกิจชุมชน นำไปสู่การยกระดับความรู้ ทัศนคติ และพฤติกรรมในการดูแลสุขภาพจิตของชุมชน

          3. ผลกระทบสำคัญ

             3.1 ประชาชนในชุมชนมีรายได้เพิ่มขึ้นจากสมุนไพรในครัวเรือนเพื่อนำมาผลิตผลิตภัณฑ์เพื่อผ่อนคลายความเครียด (ผลิตภัณฑ์ใหม่)

             3.2 ประชาชนในชุมชนมีความรู้ในการใช้สมุนไพรเพื่อการผ่อนคลายความเครียดจากใช้สมุนไพรท้องถิ่น มีแนวทางการดูแลสุขภาพจิตของชุมชน โดยชุมชนเป็นผู้มีบทบาทสำคัญและเป็นผู้ดำเนินการหลัก (เจ้าหน้าที่โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล บางไทร แพทย์แผนไทย และอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน)  ดำเนินกิจกรรมอย่างต่อเนื่องและยั่งยืน

             3.3 วิสาหกิจชุมชนได้พัฒนาผลิตภัณฑ์ด้านสุขภาพจิต โดยเฉพาะสมุนไพรสำหรับการผ่อนคลายความเครียด เพื่อเพิ่มความหลากหลายของผลิตภัณฑ์ และเพิ่มมูลค่าของผลิตภัณฑ์จากสมุนไพรของชุมชน

          สรุป โครงการผลิตภัณฑ์สมุนไพรผ่อนคลายความเครียดร่วมกับการประยุกต์ใช้การบำบัดและการผ่อนคลายความเครียด เป็นโครงการ บูรณาการกับรายวิชาการพยาบาลสุขภาพจิต คณะพยาบาลศาสตร์ มุ่งเน้นการส่งเสริมสุขภาพจิตสำหรับประชาชนในชุมชนท้องถิ่น ตำบลบางไทร อำเภอเมือง จังหวัดสุราษฎร์ธานี ดำเนินการลักษณะเสริมความเข้มแข็งของการดำเนินงานโดยความร่วมมือระหว่างสถาบันการศึกษาและชุมชนเพื่อการพัฒนา รูปแบบการบูรณาการอย่างยั่งยืน