การยกระดับและพัฒนาผลิตภัณฑ์ปลาเม็งของชุมชนบ้านห้วยทราย

หน่วยงาน คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

บ้านห้วยทราย ตำบลทรัพย์ทวี จังหวัดสุราษฎร์ธานี เป็นหนึ่งในพื้นที่ดำเนินงานโครงการตามพระราโชบายของมหาวิทยาลัย เพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชาชน ยกระดับด้านการศึกษา เศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อม ประชาชนในหมู่บ้านห้วยทรายส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรม มักประสบกับปัญหาราคาพืชผลทางการเกษตรตกต่ำ และราคาผันผวนไม่แน่นอน ทำให้รายได้ของประชาชนลดลง เกษตรกรจึงหันมาสร้างอาชีพเสริม เช่น การปลูกพืช การเลี้ยงสัตว์ และแปรรูปผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ จากวัตถุดิบในท้องถิ่น อย่างไรก็ตามผลิตภัณฑ์อาหารที่แปรรูปยังไม่หลากหลายและยังไม่ได้มาตรฐาน

ปลาเม็งเป็นปลาน้ำจืดที่มีลักษณะเฉพาะคือมีเนื้อที่เหนี่ยวเป็นเส้นและไม่เปื่อยยุ่ย ชาวบ้านนำปลาเม็งไปประกอบอาหารเป็นแกงคั่วปลาเม็ง และยำปลาเม็ง เป็นต้น จังหวัดสุราษฎร์ธานีเป็นแหล่งที่เลี้ยงปลาเม็งที่ใหญ่ที่สุดในประเทศไทย โดยเฉพาะในอำเภอบ้านนาเดิม บ้านนาสาร เคียนซา เวียงสระ และพระแสง ซึ่งเกษตรกรในบ้านห้วยทราย ตำบลทรัพย์ทวี อำเภอบ้านนาเดิม จะเลี้ยงปลาเม็งเป็นอาชีพเสริมเพื่อเพิ่มรายได้ โดยใช้ระยะเวลาประมาณ 18 เดือนต่อการเลี้ยงปลา 1 รอบ ปลาเม็งที่เลี้ยงได้จะถูกนำมาแปรรูปเป็นปลาเม็งรมควันโดยการรมควันจากกาบมะพร้าวเผาเป็นเวลา 3 วันติดต่อกัน ปลาเม็งรมควันที่ได้ส่งขายร้านอาหารในจังหวัดสุราษฎร์ธานีเพื่อประกอบเป็นอาหารจำหน่ายต่อไป อย่างไรก็ตามเกษตรกรยังพบเจอปัญหา กล่าวคือปลาเม็งรมควันที่แปรรูปยังเก็บได้เพียง 3-4 วัน ก็เสื่อมเสียเนื่องจากการเจริญของเชื้อรา และปริมาณปลาเม็งรมควันที่จำหน่ายได้ยังมีเพียงเล็กน้อยเนื่องด้วยข้อจำกัดของการขายส่งร้านอาหารในจังหวัดสุราษฎร์ธานีเท่านั้น และผู้บริโภคทั่วไปจะไม่ทราบว่าปลาเม็งรมควันสามารถประกอบเป็นอาหารใดได้บ้าง

ดังนั้น คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยราชภัฏสุราษฎร์ธานี ได้จัดโครงการ “ยกระดับและพัฒนาผลิตภัณฑ์ปลาเม็งของชุมชนห้วยทราย” ขึ้น โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อให้ความรู้แก่ชุมชนและผู้สนใจในการยกระดับและพัฒนาผลิตภัณฑ์ปลาเม็งแปรรูปของกลุ่มวิสาหกิจชุมชนบ้านห้วยทรายให้มีความหลากหลายและมีคุณภาพที่ดีขึ้น เพื่อเพิ่มยอดขาย สร้างรายได้เพิ่มขึ้นให้แก่คนในชุมชน จากการอภิปรายกลุ่มร่วมกับวิสาหกิจชุมชนบ้านห้วยทราย ตำบลทรัพย์ทวี ได้แนวคิดที่จะพัฒนาผลิตภัณฑ์ที่สะดวกต่อการบริโภค รวมถึงพัฒนากระบวนการผลิตให้ได้มาตรฐานและบรรจุภัณฑ์ที่ถูกใจลูกค้า โดยในปี 2565 สาขานวัตกรรมอาหารและโภชนาการร่วมกับโครงการบริการวิชาการพัฒนาท้องถิ่น มหาวิทยาลัยราชภัฏสุราษฎร์ธานี ได้พัฒนาผลิตภัณฑ์ต้มโคล้งปลาเม็งกึ่งสำเร็จรูปและยำปลาเม็งกึ่งสำเร็จรูปให้เป็นผลิตภัณฑ์ของกลุ่มวิสาหกิจชุนชนบ้านห้วยทรายไปแล้ว ในปี 2566 ได้ดำเนินการต่อเนื่องในการพัฒนาผลิตภัณฑ์ต้นแบบ 4 ผลิตภัณฑ์ ได้แก่ ผลิตภัณฑ์น้ำพริกปลาเม็งแคลเซียมสูง ผลิตภัณฑ์ปลาเม็งรมควันตัดแต่งพร้อมปรุง ผลิตภัณฑ์น้ำพริกสวรรค์แคลเซียมสูง และผลิตภัณฑ์แกงคั่วปลาเม็งพร้อมบริโภค โดยได้ศึกษาวิจัยเกี่ยวกับสูตรและกระบวนการผลิตที่เหมาะสม วิเคราะห์คุณภาพของผลิตภัณฑ์ปลาเม็งต้นแบบที่พัฒนาได้ วิเคราะห์คุณค่าทางโภชนาการผลิตภัณฑ์ปลาเม็งต้นแบบ และดำเนินการออกแบบและจัดทำบรรจุภัณฑ์และฉลากผลิตภัณฑ์ปลาเม็งต้นแบบ ผลจากการดำเนินงานทำให้กลุ่มวิสาหกิจบ้านห้วยทรายได้ผลิตภัณฑ์ต้นแบบ 4 ผลิตภัณฑ์ ภายใต้กระบวนการผลิตที่ได้มาตรฐาน ปลอดภัย วิสาหกิจชุมชนนำองค์ความรู้และเทคโนโลยีการแปรรูปที่ได้รับการถ่ายทอดไปสร้างเป็นผลิตภัณฑ์ของชุมชน ยื่นขอจดแจ้งเลขทะเบียน อย.และจำหน่ายเชิงพานิชย์แล้ว ส่งผลให้ชุมชนสามารถยกระดับการแปรรูปผลิตภัณฑ์ปลาเม็งของชุมชุน เพิ่มยอดขาย สร้างรายได้เพิ่มให้แก่ชุมชน ลดความเหลื่อมล้ำด้านรายได้ และเพิ่มปริมาณการเลี้ยงและการจำหน่ายปลาเม็งของเกษตรกรอีกด้วย